به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا:

خیام حدود هزار سال پیش در نیشابور به دنیا آمد، کسی که بعدها چه به‌لحاظ شخصیت شعری و چه به‌لحاظ شخصیت علمی، برای جهانیان مایه شگفتی شد.

خیام نیشابوری دانشمندی شاعر است که با بررسی آثارش، با دو چهره از او مواجه می‌شویم، چهره یک دانشمند بزرگ و چهره دیگر نیز یک شاعر بزرگ، به‌طوری که پس از حدود ۱۰ قرن، رباعیات او هنوز تازگی و طراوت خود را دارد.

قالب رباعی برای بیان حرف‌ها و اندیشه‌ها، یک قالب زیبا، همه‌پسند و ایرانی است؛ رباعی جزو ابداعات ایرانیان در صنعت شعر و شاعری است؛ این قالب موجز است یعنی شاعر به‌رغم دشواری می‌تواند در دو بیت حرف خود را بزند اما حرفی که خیام در اشعارش مطرح کرده، در همه دوره‌ها ساری و جاری است؛ آن سخن، حرف زندگی است؛ حرف مردن است.

۲۸ اردیبهشت‌ماه جلالی در تقویم رسمی کشور، روز ملی بزرگداشت خیام، حکیم، فیلسوف، شاعر و ریاضی‌دان برجسته ایرانی و زاده نیشابور است.

این سطرها، سرآغاز گفت‌وگو با احمدرضا سالم بود. این پژوهشگر تاریخ سخنانش درباره خیام نیشابوری، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس، عالم، فیلسوف و شاعر بزرگ سده پنجم را این‌گونه پی گرفت: گفته می‌شود شهرت خیام مرهون «ادوارد فیتزجرالد» است و او با ترجمه رباعیات حدود دو قرن پیش، خیام را به جهانیان معرفی کرد. در واقع اینطور نیست که او در دنیای غرب شخصیت ناشناخته‌ای بوده باشد بلکه فقط فیتزجرالد با این کارش به معرفی بیشتر خیام کمک کرد نه اینکه صرفاً او خیام را به جهان شناسانده باشد.

او ادامه داد: به‌هر روی او در معرفی بیشتر خیام شاعر بسیار موثر بود و حتی همین معرفی موجب شد که پس از انتشار ترجمه رباعیات، با سیل جمعیت گردشگران به نیشابور مواجه شویم؛ گردشگران ایرانی و جهانگردان خارجی که به هدف بازدید از آرامگاه خیام، به نیشابور می‌آمدند و در گزارش‌ها و سفرنامه‌های خود به این موضوع اشاره می‌کردند.

سالم درباره مکان و بنای آرامگاهی خیام نیز گفت: وقتی قرار بود هزاره فردوسی به سال ۱۳۱۳ در توس برگزار شود، چون پیش‌بینی می‌شد جهانگردان خارجی بخواهند به آرامگاه خیام بیایند، حکومت وقت دستور داد بنای موقتی در جوار امامزاده محروق ساخته شود تا بعد، در فرصتی مناسب بنایی در خور شخصیت خیام احداث شود و چون امکان ساخت این بنا در کنار امامزاده وجود نداشته، تصمیم بر انتقال و ساخت بنای جدید در مکان فعلی گرفته می‌شود.

وی ادامه داد: در سال ۱۳۳۸ فونداسیون و پی‌ریزی بنا انجام و در سال ۱۳۴۲، پس از سه سال و نیم پروژه تکمیل می‌شود و کار انتقال بقایای خیام به این آرامگاه جدید انجام می‌شود.

آرامگاه خیام و تجسمی از خیمه

این پژوهشگر تاریخ درباره چرایی و چگونگی ساخت این بنا هم گفت: آنچه مهندس هوشنگ سیحون، طراح و سازنده این بنا، اشاره کرده این است که چون نام خانوادگی خیام از خیمه و خیمه‌دوزی می‌آید، خواسته‌اند تجسمی باشد از خیام؛ این ۱۰ ستون اشاره به پایه‌ها یا طناب‌های خیمه داشته باشد و چون سبک بنا ظاهری اروپایی دارد، از کاشی‌کاری، خوشنویسی و رنگ ایرانی استفاده کردند تا تلفیقی از معماری اروپایی و ایرانی باشد.

سالم گفت: در دهه‌های گذشته به همت انجمن آثار ملی بناهای فاخری در ایران ساخته شد که از آن جمله می‌توان به آرامگاه باباطاهر و ابن‌سینا اشاره کرد و در نیشابور هم بناهای آرامگاهی کمال‌الملک و عمر خیام را داریم.

از احمدرضا سالم درباره شخصیت منحصربه‌فرد حکیم پرسیدم که پاسخ داد: او در عرصه جهانی، ریاضی‌دان و کیهان‌شناس بزرگی است و حتی یکی از دهانه‌های برخوردی ماه را به عمرخیام نامدار کرده‌اند. به‌واسطه رباعیات، در شرق و غرب عالم شناخته شده است اما او برای ما صورت‌های بیشتری دارد، مثلاً امام شهر، فیلسوف، سامان‌بخش تقویم جلالی و … بوده؛ او حتی در زمینه موسیقی هم دستی بر آتش داشته است.

سالم اضافه کرد: به نظرم خیام یکی از اعجوبه‌های تکرار نشدنی تاریخ بشر و افتخاری برای نیشابور و ایران است و جالب آن‌که چطور یک بشر در همه امور می‌تواند این‌گونه سرآمد باشد؛ در علوم مختلف؛ ادبیات و حتی در حافظه! وقتی که برای تدوین و تنظیم تقویم جلالی قرار است به اصفهان برود، همسفرانش می‌گویند او در مسیر رفت، کتابی را هفت بار خواند چون قصد داشت آن کتاب را از برکند و در بازگشت، ما از روی کتاب خط می‌بردیم و خیام آن را از حفظ می‌خواند.

اما آنچه خیام را شگفت‌انگیزتر می‌کند، اندیشه و فلسفه اوست. خیام به‌گونه‌ای از مرگ حرف می‌زند که گویی پسند انسان امروزی را می‌داند و از فراسوهای قرون به انسان مدرن می‌گوید که با شما همدلم. سالم در پاسخ این طرح مسئله گفت: نگاه به زندگی و مرگ چیزی نیست که متعلق و متمرکز بر یک منطقه باشد؛ متمرکز بر یک جغرافیا و یک مقطع زمانی نیست بلکه موضوعی است که همه ما با آن درگیریم؛ بحث هستی، شناخت هستی، چرایی آمدن و رفتن ماست و این مسئله ذهن همه مردم دنیا را درگیر کرده و خواهد کرد.

وی ادامه داد: بنابراین، مرگ، موضوعی جهانی است و درگیری ذهن همه مردم دنیا است. اینکه انسان چرا به دنیا می‌آید؟ چرا می‌میرد؟ از این بابت خیام در همه دنیا محبوبیت دارد و همه مخاطب او هستند.

این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: به لحاظ شخصیت علمی، چون آثار علمی مخاطب خاص خود را دارد و تا فرد در آن حوزه علمی تخصص و علاقه‌ای نداشته باشد، درک و برداشت درستی هم از آن ندارد، پس همه به اهمیت‌اش پی نمی‌برند. مثلاً کتاب زیج ملکشاهی؛ یا کتابی که درباره اسطرلاب دارد یا کتابی که درباره موسیقی دارد، برای ما چندان شناخته‌شده‌نیست.